Gabinete Wever-Croes dictando integridad sin duna ehempel

Den gobierno, mescos den famia, tin hopi regla abou den e herarkia, mientras esnan na cabes ta dicta sin sigui regla.

Gabinete Wever-Croes dictando integridad sin duna ehempel
Potret original traha pa Ministerie van Buitenlandse Zaken, Aad Meijer. Licencia cu Creative Commons CC BY-SA 2.0.

Den asunto di adulto, mucha no tin nada di bisa

Bo ta corda ora bo tabata mucha, con hopi curiosidad bo tabatin pa con mundo ta traha? Con bo tabata puntra bo mayornan semper, dicon tin strea den shelo, dicon tin pisca den lama? Ami ta corda con mi tabata puntra mi mama tur sorto di pregunta. Ora e no tabatin tempo y pasenshi, e lo bisa mi pa puntra mi tata. Despues cu nan a divorcia, mi mama no tabatin mucho mente pa contesta mi mientras e tabata traha duro den turismo, of den wholesale pa mantene nos  famia. Pa colmo e tabata haya cartanan di DIMAS unda tabata para cu e mester bandona e isla. E no tabatin hopi espacio pa contesta mi preguntanan di niñez existencial.

Pero hasta si bo famia no tabata migrante, esnan cu a crece den Caribe probablemente conoce e escenario unda hende adulto ta papia 'cosnan di adulto' rond mesa. Un combersacion di cual bo tabata completamente segrega, hasta ora bo kier a participa. E rasonamento tabata cu cierto asuntonan tabata pa adulto so, y mucha no tabatin nada di bisa den tal combersacion.


Famia no ta basha abou riba otro

Despues di crece y bira adulto bo ta wak e mesun fenomeno cultural replica den democracia Caribense. E mesa ta gobernacion, e adultonan cu no ta laga e muchanan participa ta politiconan, y e combersacion ta drey rond di integridad. Ironicamente, e mesa den nos democracia tambe ta yena cu famia y nos tur sa cu famia no ta basha abou riba otro.

E problema di nombracion di famia den gobierno, mescos hopi problema fundamental den Caribe ta un secreto habri. Nunca e combersacion di nepotismo y patronahe politico ta toca con e red amplio di lasonan familiar den un isla chikito manera Aruba ta bira un problema pa calidad di gobernacion. Mescos den famia, tin cierto problemanan ta asina sensibel cu pa mantene e paz, nos no ta papia tocante nan. Esey ta un problema pa democracia funciona bon pasobra di e manera aki institutonan no por controla otro. Banda di esey obviamente e ta crea un probema cu conflicto di interes dentro di gobierno.

Esey no lo ta un problema asina grave si e sistema ta asina bon, cu hasta ora hende ta famia nan por traha obhetivamente. Den un democracia hoben manera Aruba, mi ta dud'e (pa awo). Pero Ursell Arends, minister di e.o. Integridad si parce kier gaña su mes of publico, mirando con el a bisa den un comentario na Bon Dia Aruba cu e fenomento di friends & family no ta un problema den Gabinete Wever-Croes II.

Nombramento di Charleson Oduber, primo di Minister den Hunta di Directiva di ATA ta pone cu discusion di fenomeno di ‘Friends & Family’ ta keda hopi actual - Bon Dia Aruba | Noticia di Aruba
E nombramento di Charleson Oduber den Hunta di Aruba Tourism Authority a lanta hopi discusion riba e termino ‘Friends and Family.’ Sr. Oduber ta un persona capacita, kende ta traha na FCCA. Pero e pregunta cu a lanta y tabata circula den weekend tabata dicon mester nombra otro famia di mandatarionan…

Ursell parce a lubida tur ambicion cu e tabatin prome cu el a drenta gobierno. Entre otro e tabata di opinion cu un minister di integridad mester por denuncia su coleganan ora nan comete nepotismo y patronahe politico. Awo cu e ta minister di integridad y e tin e poder pa haci su ambicion berdad, keto keto e ta keda. Cu Glenbert Croes y Dangui Oduber ta nombra famia den companianan estatal manera Bon Dia ta raporta no ta mustra manera nepotismo, conflicto di interes of patronahe politico?

RAIZ: Ban hasi nos cas limpi - RAIZ
RAIZ: Ban hasi nos cas limpi Cu hopi interes nos a bin ta sigui e conflictonan interno cu tabata tumando lugar den partido POR y a mira con esaki a culmina diabierna ultimo den parlamento. Laganos no ban pretende cu e caso aki no tin nada di haber cu corupcion, manera pa nos sorpresa diferente
RAIZ riba 3 augustus 2020: "Na 2017 RAIZ a propone pa eleva e tema di integridad na nivel di minister caminda un minister di integridad por monitor su coleganan y hasi exactamente loke minister Lopez-Tromp a wordo forsa di hasi diabierna ultimo. E falta di integridad cerca e chikitonan ta facil pa controla pero e abusonan grandi mester wordo controla na nivel di minister."

Compania estatal mester sigui ehempel cu Gabinete Wever-Croes mes no ta duna

E practica casi reiligioso unda cada biaha cu gobierno cambia ta nombra cabesnan nobo den e directiva di companianan estatal ta confirma den un encuesta den 2020 traha riba orden di prome minister Evelyn Wever-Croes (of manera el a bin ta presenta su mes na publico desde pandemia, Tanchi Eve). Aunke mester reconoce cu por lo menos a haci esfuerzo pa haci un encuesta independiente, e resultadonan ta mustra e escogencia di Gabinete Wever-Croes pa no lidera ehemplariamente.

31 compania estatal a participa cu e encuesta pa haya un impresion di kico ta e estado di corporate governance actualmente. Grandemente e companianan estatal a indica cu nombramento di famia y amigo den directivanan ta crea un problema pa continuidad di conocemento riba corporate governance den e organisacion (p. 27). Nan ta bisa cu si gobierno kier impone un codigo di integridad den companianan estatal, gobierno mester ta ehemplario (p. 26-27).

Esey ta logico. Con bo por bay spera cu un organisacion ta implementa reglanan pa mitiga conflictonan di interes ora e mesun gobierno ta perpetua conflicto di interes?

💡
Di e companianan estatal participante cu un directiva one-tier, 53% a indica cu nan no tin un maneho pa conflicto di interes (p. 11). 43% di participante cu directiva two-tier no tin un maneho pa conflicto di interes (p. 25). 
E titulo di e rapport ta 'Corporate Governance in Aruba: Onderzoek naar de naleving van de basisprincipes van corporate governance in entiteiten in de publieke- en semipublieke sector in Aruba'. Bo por hay'e via e link aki.

Ministerio di primo y amigo

Banda di nepotismo cu nombramento den compania estatal, e problema tambe ta sinta na e ministerionan mes. Mi ta corda ora mi tabata sigui conferencianan di prensa na Aruba, con hopi consehero mi tabata mira canando cu un badge pa habri porta den Cocolishi [edificio unda ministernan ta sinta]. E badge aki ta indica cu e persona ta trahado temporalmente den Cocolishi.

Tin di esnan cu ta carga e badgenan aki cu ta trahando pa nan ruman of famia — esaki sigur ta e caso cu por lo menos Glenbert Croes kende tin su ruman muhe ta haci PR p'e. Cu ministernan tin famia ta traha pa nan parce ta algo cu nan no kier admiti of nan no ta haya grave. Ban ta serio, e ta bay asina leu cu Glenbert y Tanchi Eve ta primo. Esey tambe por pasobra a bin cu regla pa evita cu tin lasonan familiar entre ministernan pero convenientemente no ta defini primonan manera famia, manera Bon Dia ta señala den e publicacion cu mi a menciona.

Pero bon, cada 4 aña tin chens cu un grupo di consehero nobo ta drenta den Cocolishi pasobra e ministerionan mes no tin ningun structura fiho. Organisacionnan gubernamental mas rigido tin loke nan ta yama un rapport di formacion (formatierapport) unda ta fiha ki funcionnan tin y kico e herarkia di e organisacion ta.

E ministerionan parce no tin esey. Esaki claro ta crea problema pa e continuidad di gobernacion manera secretario di Conseho Consultativo Braamskamp ta menciona.

Secretario di Conseho Consultativo Braamskamp (Raad van Advies) ta señala den un comentario riba LinkedIn e problema cu falta di structura na e cima di e piramide di gobierno.

Banda di esey, e ta crea problemanan ora tin traspaso di e yabinan pa Cocolishi. E oponente politico diripente ta haya chens pa wak den tur loke su oponente lo por a haci contra regla. Esey ta dun'e e chens pa denuncia actonan corupto di su predecesor. Pues tin chens ta bay tin hodemento cu algo. Pa via di esaki ta conoci cu tin ministernan ta destrui cierto documento prome cu nan sali for di gobierno. Algo cu ta completamente legal.

Combersacionnan a para na 2018: Te ainda no tin un ley pa garantisa preservacion di documento di Gobierno - Bon Dia Aruba | Noticia di Aruba
Gobierno nobo a sinta y mayoria Minister a keda cu nan cartera, pero e gabinete nobo no ta consisti mas di Sr. Crispin Romero. Contrario na dr. Rudy Lampe, no tabatin un transferencia di documento pa e siguiente Minister encarga, por lo menos no den forma publico. Ademas, for di fuentenan yega na e…

Mescos den famia, tin hopi regla pa esnan abou den e herarkia, mientras esunnan na cabes ta dicta con otronan mester actua y hopi biaha no ta sigui nan mesun reglanan.  

Gabinete Wever-Croes gusta sali bende storia cu grafiek cu nan tin menos consehero ta traha pa nan compara cu e cantidad extremo cu ministernan di gabinete Eman I y II tabata emplea. Pero nan no ta drecha e causa di e problema por medio di formalisa con hende ta haya un puesto den bureau di un minsiterio.

Un ehempel di e grafieknan pa chercha gabinete Eman. Bo por haya e cuenta anual di ministerio di asunto general pa 2020 via e link aki.

Claro, no ta solamente e gobierno di awo cu no a confronta e problema aki y en bes a dicidi di keda beneficia di e falta di structura den ministerionan. Pero manera ta comun, ora tin critica nan ta tilda bo di ta agente undercover di AVP si e critica ta contra MEP y vice versa. Hasta e manera aki di reacciona riba critica ta mustra un falta di madurez di esnan cu lo mester fungi como nos lidernan. Pero bon, mi ta sigur e ta un shock ora nan mira cu tin hende ta critica pasobra nan kier Aruba bay dilanti, algo cu parce nan mes no kier mientras nan ta wanta na nan posicion of beneficionan.

Gobierno kier combati nan propio conflictonan di interes?

Pero no t'ami so ta e unico cu ta haya cu lidernan politico ta falta madurez. Conseho Consultativo den su conseho riba e Landsverordening integriteit ministers tambe ta cuestiona politica su madurez. Nan argumento ta cu desde 2015 tabatin 6 iniciativa di ley (un averahe di 1 cada aña) cu no a pasa parlamento. Niun a resulta den reglanan definitivo pa integridad. Nan ta bisa cu e echo aki, hunto cu e echo cu no tin reglanan di integridad pa parlamentario, ta mustra cu tin falta di madurez den politica. Nan ta cuestiona si e gobiernonan desde 2015 berdaderamente kier un cambio ora ta trata di integridad gubernamental (punto 1.3 di e conseho).

Bo por haya e conseho completo riba e website di Raad van Advies (link ta habri PDF dibiaha)

Mirando e drama legislativo aki, e resultadonan di Banco Central su ultimo encuesta (2020) tocante corupcion no ta sorprendiente. Un gran mayoria di participante (71%) ta pensa cu politiconan no tin niun intencion berdadero pa combati corupcion pasobra nan mes ta beneficia di dje.

Bo por haya tur e PDFnan di e encuestanan (2018 en adelante) riba e website di Banco Central.

Mama (y tata) calacuna

Mirando nombramento den companianan estatal, falta di maneho di personal den ministerionan y falta di reglanan di integridad pa politiconan, ta claro cu no tin interes berdadero pa goberna Aruba di un manera consistente cu democracia y estado di derecho. Asina democracia Arubano no lo por madura.

Colectivamente poblacion di Aruba ta manera un yiu kende ta señala e conducta incorecto di su mayor, pero e mayor no ta haci nada pa mehora. Mientrastanto e si ta bisa su yiu ta con e cos tin cu cana. Haci loke mi ta bisa, no sigui mi ehempel.

Politiconan ta papia duro tocante integridad solamente prome of despues cu nan a drenta gobierno (manera e storia tragico di Raiz ta mustra). E unico falta di integridad cu nan ta denuncia ora nan mes ta den poder ta di nan opositornan politico.

E ta un caso claro di un mama (of tata) calacuna, un mayor cu no ta pensa riba su yiunan y no ta preocupa pa nan bienestar y ta hunga manera e miho mayor. Si algo pasa, e ta culpa otro hende.